ความไทย

: เหตุเหล่านั้นชื่อว่ามงคล เพราะอรรถว่า เป็นเหตุถึง

  (ความสำเร็จและความเจริญ) แห่งสัตว์ทั้งหลาย

เป็น

: มงฺคนฺติ อิเมหิ สตฺตาติ มงฺคลานิ (ตานิ การณานิ)

ชี้แจง

: รูปสำเร็จมาจาก มคิ ธาตุ ลา ปัจจัย รูปสำเร็จ

  มีศัพท์อยู่ในรูปวิเคราะห์ ส่วน สตฺตา เรียงไว้ท้าย เพราะ

  ถ้าเรียงไว้หน้าเป็นผิดที่ขวางทางรูปวิเคราะห์ จึงถอยมา

  อยู่ท้ายวิเคราะห์นี้ จะแต่งว่า

  :  สตฺตานํ มงฺคนฺติ อิเมหีติ มงฺคลานิ ฯ ไม่ถูก

  เพราะรูปวิเคราะห์นี้ เป็น กรณสาธนะ (อิเมหิ) ดู

  จากสำนวนไทยว่า เป็นเหตุ บทประธานในรูปวิเคราะห์

  ต้องแปลว่า “แห่ง” ในรูปสำเร็จ

ความไทย

: เจตนาอันยังวิญญัติเหล่านี้ให้ตั้งขึ้น ชื่อว่ามุสาวาท

  เพราะทำวิเคราะห์ว่า “เป็นเครื่องอันเขา” กล่าวคือ

  พูดคำเท็จ ฯ

เป็น

: ตถาวิญฺญตฺติสมุฏฺฐาปิกา เจตนา มุสาวาโท มุสา

  วาทิยติ วุจฺจติ เอตายาติ กตฺวา ฯ (มงฺคล ๑/๒๑๕)

ชี้แจง

: รูปวิเคราะห์นี้เป็นรูปวิเคราะห์พิเศษ มีเฉพาะใน

  มงคลทีปนิ วินยกถา เป็นส่วนใหญ่ คือ วางรูป

  วิเคราะห์ใว้ท้ายรูปสำเร็จ ถึงกระนั้นก็ตาม ยัง

  ต้องวางรูป แบบให้ถูกต้องรูปวิเคราะห์ทั่วไป และ

  รูปวิเคราะห์นี้เป็นกรณสาธนะ กัมมวาจก จึงแปลว่า

  “เป็นเครื่องอันเขา” บทประธานในรูปสำเร็จ แปลว่า

  “ซึ่ง” การวางรูปศัพท์ ท่านวางศัพท์ในรูปสำเร็จ

  ทุกคำไว้ในรูปวิเคราะห์

- มุสา + วาทิยติ

 = มุสาวาโท ถ้าแต่งเป็นอย่างอื่น เช่น

-มุสา กถิยติ วาทิยติ เอตาย หรือ

-มุสา วุจฺจติ กถิยติ เอตาย

รูปสำเร็จจะเป็น มุสาวาโท ไม่ได้ จะต้องเป็น มุสากถา และ มุสาวาจา ตามลำดับ

ความไทย

: มูลของรูปรสนั้นซึ่งสำเร็จด้วยตัณหา และอวิชชา

  ถูกถอนขึ้นเสียแล้วด้วยมีด คืออริยมรรค เพราะเหตุนั้น

  จึงชื่อว่ามีมูลอันถูกถอนขึ้นเสียแล้ว ฯ

เป็น

: อริยมคฺคสตฺเถน อุจฺฉินฺนํ ตณฺหาวิชฺชามยํ

  มูลเมเตสนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ฯ (สมนฺต ๑/๒๐๗)

ชี้แจง

: สำนวนนี้แปลออกไปหารูปวิเคราะห์ ศัพท์ในรูป

  สำเร็จมีอยูในรูปวิเคราะห์ (อุจฺฉินฺนํ + มูลํ) และมี วจนะ

  เสมอกับรูปวิเคราะห์ (เอเตสํ = อุจฺฉินฺนมูลา)

  รูปวิเคราะห์นี้เป็นวิเคราะห์สมาส เทียบได้กับ                                                                                                                                            เทียบได้กับ

  วิเคราะห์ว่า เอกรตฺตึ วาโส อสฺสาติ เอกรตฺติวาโส

  เพราะฉะนั้นจะไม่มี เอเตสํ ในรูปวิเคราะห์ไม่ได้

ความไทย

: ก็ธุดงค์เหล่านี้เป็นองค์ของภิกษุผู้ชื่อว่าธุตะ เพราะ

  เป็นผู้กำจัดกิเลสได้ด้วยการสมาทานนั้น หรือญาณ

  อันได้โวหารว่า ธุตะ เพราะเครื่องกำจัดกิเลสเป็น

   องค์แห่งการสมาทานเหล่านั้น เพราะเหตุนั้น

  การสมาทานเหล่านั้นจึงชื่อว่า ธุดงค์ ฯ

  (สนามหลวง ป.ธ.๙/๒๕๒๔)

เป็น

: อิมานิ ปน เตน เตน สมาทาเนน ธุตกิเลสตฺตา

  ธุตสฺส ภิกฺขุโน องฺคานิ, กิเลสธุนนโต วา ธุตนฺติ

  ลทฺธโวหารํ ญาณํ องฺคเมเตสนฺติ ธุตงฺคานิ ฯ

  (วิสุทฺธิ ๑/๑๐๐)

ชี้แจ้ง

: สำนวนนี้แปลออกไปทางรูปสำเร็จเช่นกัน และมี

  รูปวิเคราะห์ ๒ แบบ มี วา ศัพท์เป็นตัวเชื่อม

  ท่านเก็บเอา ศัพท์ว่า ธุต กับ องฺค ในรูปวิเคราะห์

  ไปเป็นรูปสำเร็จ

ความไทย

: ก็ภิกษุย่อมนอนในที่ใดๆ จะเป็นวิหารก็ตาม เป็นเพิง

  ก็ตาม ที่นั้นๆ ชื่อว่าที่นอน ท่านย่อมนั่ง คือ พักผ่อน

  ในที่ใดๆ ที่นั้นชื่อว่าที่นั่ง รวมคำ ๒ คำ นั้นด้วยกัน

  เรียกว่า เสนาสนะ ฯ

เป็น

: ยตฺถ ยตฺถ หิ เสติ วิหาเร วา อฑฺฒโยคาทิมฺหิ

  วา ตํ ตํ เสนํ , ยตฺถ ยตฺถ อาสติ นิสิทติ ตํ

  ตํ อาสนํ, ตํ เอกโต กตฺวา เสนาสนนฺติ วุจฺจติ ฯ

   (วิสุทฺธิ ๑/๔๒)

ชี้แจ้ง

: รูปวิเคราะห์นี้ แม้จะเป็นรูปวิเคราะห์ที่ไม่เต็ม แบบ

  ไม่เหมือนรูปวิเคราะห์ทั่วไป แต่ก็พอเป็นแบบ

  พิจารณาได้ในข้อนี้นักศึกษาส่วนมากมักจะแต่งว่า

  ยตฺถ ยตฺถ หิ สยติ วิหาเร วา ตํ ตํ เสนํ (หรือ สยนํ)

  ยตฺถ ยตฺถ นิสิทติ อิริยติ ตํ ตํ อาสนํ ฯเปฯ

  เช่นนี้ รูปวิเคราะห์ คือ สยติ กับ เสนํ และ นิสีทติ

  กับ อาสนํ เข้ากันไม่ได้ ถ้ารูปวิเคราะห์เป็น สยติ

  รูปสำเร็จต้องเป็น สยนํ แม้เป็น สยนํ รูปรวมกัน

  จะต้องเป็น สยนาสนํ ขอนักศึกษา พึงพิเคราะห์

  ให้ละเอียดเถิด